A'ROF SURASI
Makkada nozil bo‘lgan bu sura ikki yuz olti oyatdan tashkil topgan. U payg‘ambarlar haqida batafsil hikoya qilgan birinchi suradir, Unda Nuh, Hud, Solih, Lut, Shuayb va Muso payg‘ambarlarning qissalari so‘zlanadi. Avvalo shayx ul-anbiyo – payg‘ambarlar oqsoqoli Nuh qissasi hikoya qilinib, u zotga o‘z qavmlari tarafidan bo‘lgan qaysarlik va isyonlar natijasida ularning to‘fon balosiga giriftor etilganliklari eslatib o‘tiladi. Bu surada payg‘ambarlardan, xususan, Muso alayhis-salomning qissalari batafsil zikr qilinib, u zot bilan zolim Fir’avn o‘rtasida bo‘lib o‘tgan mojarolarga to‘xtab o‘tiladi va bani Isroilga berilgan noz-ne’matlar, Allohning amr-farmonlaridan bosh tortganlaridan keyin esa boshlariga tushgan balo-musibatlar hikoya qilinadi. Bu surada ham boshqa Makka suralarida bo‘lgani kabi so‘z islomning asosi – mohiyati bo‘lmish Allohning birligi, tirilish va jazo haq ekani hamda vahiy va payg‘ambarlik haqiqati ustida boradi. Suraning avvalida Muhammad alayhis-salomga tushgan mo‘‘jiza — Qur’on haqida so‘zlanib, u butun insoniyat unun buyuk ilohiy ne’mat ekanligi, binobarin, dunyo va oxirat saodatiga erishish uchun uning yo‘l-yo‘riq va pandnasihatlariga amal qilib borish lozimligi uqtiriladi. Yana bu surada Alloh bergan ilmni mol-dunyo topish uchun birovlarga ziyon yetkazish yo‘lida su’iiste’mol qilgan olimlar qattiq qoralanib, ular tillari osilib, hansirab turadigan itlarga o‘xshatiladi. Va nihoyat, bu surada qiyomat kunidagi holat tasvirlanadi. U kuni kishilar uch toifaga bo‘linadilar: hayotlarini iymon va yaxshi amallar bilan o‘tkazgan kishilar ahli jannat, kofirlik va o‘zlariga ham, o‘zgalarga ham yomonlik qilish bilan o‘tgan kimsalar do‘zax egalari bo‘ladilar; qilgan yaxshiliklari bilan yomonliklari barobar kimsalar esa «A’rof» egalari bo‘ladilar. A’rof – jannat bilan do‘zax o‘rtasini ajratib turadigan devor bo‘lib, uchinchi toifaga mansub odamlar uning ustida Alloh o‘zlarini jannatgami yoki do‘zaxgami hukm qilishini kutib turadilar. Bu surada mana shu holatning tasviri o‘z ifodasini topgani uchun «A’rof» deb atalgan. Mehribon va rahmli Alloh nomi bilan (boshlayman).
1. Alif, Lom, Mim, Sod.
2. (Bu Qur’on) sizga uning yordamida kofirlarni (Allohning azobidan) ogohlantirishingiz uchun nozil qilingan Kitobdir — bas, ko‘nglingizda u sababli tanglik (shubhalanish) bo‘lmasin! — va u mo‘minlar uchun bir eslatmadir.
3. (Ey insonlar), sizlarga Parvardigoringizdan nozil qilingan narsaga (Kitobga) ergashingiz, undan o‘zga «do‘stlarga» ergashmangiz! Kamdan-kam pandnasihat olursizlar.
4. (Bizning amrimizga itoat qilmagan) qanchadan-qancha qishloqni halok qildik – bas, ularga azobimiz tun uyqusida yoki tush uyqusida (ya’ni kunduzi) keldi.
5. Bizning azobimiz kelgan vaqtida ular biron da’vo qila olmadilar, magar «Bizlar o‘zimizga zulm qildik», deya oldilar, xolos.
6. Endi albatta payg‘ambar yuborilgan kishilar bilan ham, yuborilgan payg‘ambarlar bilan ham savol-javob qilurmiz.
7. Endi albatta ularga, bilgan holimizda, (qilib o‘tgan ishlari haqida) so‘ylab berurmiz. (Zotan) Biz g‘oyib — yo‘q emas edik, (balki barcha narsaga guvoh bo‘lib turgan edik).
8. (Amallarni) to‘g‘ri tortishlik o‘sha kuni bo‘lur. Bas, kimning tortilgan (yaxshi amallari) og‘ir kelsa, ana o‘shalar najot topguvchilardir.
9. Kimning tortilgan (yaxshi amallari) yengil bo‘lsa, bas, ular (Bizning oyatlarimizni inkor qilish bilan) zulm qilib o‘tganlari sababli o‘zlariga ziyon qilgan kimsalardir.
10. Aniqki, Biz sizlarni yerda barqaror etib, sizlar uchun unda tirikchilik vositalarini paydo qildik. Kamdan-kam shukr qilursizlar.
11. Aniqki, Biz sizlarni yaratdik, so‘ng sizlarga surat berdik, so‘ngra farishtalarga: «Odamga sajda qilinglar», deyishimiz bilan ular sajda qildilar. Magar iblis sajda qilguvchilardan bo‘lmadi.
12. (Alloh) dedi: «Senga buyurgan paytimda nima seni sajda qilishdan to‘sdi?» «Men undan (Odamdan) yaxshiroqman. Meni olovdan yaratgansan. Uni esa loydan yaratding», dedi u.
13. (Alloh) dedi: «U holda undan (jannatdan) tushgin! Sen uchun unda kibru havo qilib yurish joiz emas. Bas, chiq! Albatta sen xor bo‘lguvchilardandirsan!»
14. «Menga ular tiriladigan Kungacha (qiyomatgacha yashash uchun) muhlat ber», dedi u.
15. (Alloh) dedi: «Sen muhlat berilganlardansan».
16. U aytdi: «Qasamki, endi meni yo‘ldan ozdirganing sababli mudom Sening to‘g‘ri yo‘ling ustida ularni (Odam bolalarini) kutib o‘tirurman.
17. So‘ngra ularga oldilaridan va ortlaridan, o‘ngu so‘llaridan kelib (to‘g‘ri yo‘ldan ozdirurman) va (oqibatda) ularning ko‘plarini (bergan ne’matlaringga) shukr qilgan hollarida topmaysan».
18. (Alloh) aytdi: «Undan (jannatdan) jirkanch va mag‘lub holda chiq! Qasamki, ulardan kimda-kim senga ergashsa, albatta jahannamni sizlarning barchalaringiz (sen va senga ergashganlar) bilan to‘ldirurman.
19. Ey Odam, sen esa jufting (Havvo) bilan jannatni maskan tutib, xohlagan joyingizdan taomlaning. Faqat mana bu daraxtga yaqinlashmangki, u holda zolimlardan bo‘lib qolursiz.
20. So‘ng shayton ularni berkitilgan avratlarini ochib yuborish uchun vasvasaga soldi va: «Parvardigoringiz faqat farishtalarga aylanmasligingiz yoki (jannatda) abadiy yashab qolmasligingiz uchungina sizlarni bu daraxtdan qaytardi», dedi.
21. Va ularga: «Albatta men sizlarga xolislardanman», deb qasam ichdi.
22. Bas, aldov bilan ularni (tuban holatga) tushirib qo‘ydi. O’sha daraxtdan totib ko‘rishlari bilanoq avratlari ochilib qoldi va o‘zlarini jannat yaproqlari bilan to‘sa boshladilar. (Shunda) ularga Parvardigorlari nido qilib (dedi): «Sizlarni bu daraxtdan qaytarmaganmidim va albatta shayton sizlarning ochiq dushmaningiz demaganmidim?!»
23. Ular: «Parvardigoro, bizlar o‘z jonimizga jabr-zulm qildik. Agar bizlarni mag‘firat va rahm qilmasang, shubhasiz, ziyon ko‘rguvchilardan bo‘lib qolurmiz», dedilar.
24. Alloh aytdi: «Bir-biringizga (ya’ni shayton insonga, inson shaytonga) dushman bo‘lgan holingizda (jannatdan) tushingiz! Endi sizlar uchun ma’lum bir vaqtgacha (ya’ni ajalingiz yetguncha) yerda qaror topib foydalanish bor.
25. Unda yashaysizlar va unda o‘lursizlar va undan (hisob-kitob uchun) chiqarilursizlar, dedi U.
26. Ey Odam bolalari, Biz sizlarga avratlaringizni berkitadigan libosni ham, yasan-tusan (libosini) ham tushirdik. (Hammasidan) yaxshiroq libos taqvo libosidir. Bu — Allohning (fazlu marhamatiga dalolat qilguvchi) oyatlaridandir. Shoyad eslatma (pand-nasihat) olsalar.
27. Ey Odam bolalari, shayton Otalaringizning avratlarini o‘zlariga ko‘rsatish (ya’ni uyatli ahvolga solib qo‘yish) uchun liboslarini yechib, jannatdan chiqargani kabi sizlarni ham aldab qo‘ymasin! Chunki u va uning malaylari sizlarni o‘zingiz bilmaydigan tarafdan ko‘rib turadilar (ya’ni qanday aldashganini sezmay qolishingiz mumkin). Albatta Biz shaytonni iymonsiz kimsalarga do‘st qilib qo‘yganmiz.
28. Ular qachon biron buzuq ish qilsalar (masalan, ular Ka’bani yalang‘och hollarida tavof qilar edilar): «Ota-bobolarimizni shunday holda topganmiz. Buni bizga Alloh buyurgan, deydilar. Ayting (ey Muhammad): «Alloh hech qachon bunday buzuq ishlarga buyurmaydi. Alloh sha’niga (o‘zingiz) bilmaydigan narsalarni aytaverasizlarmi?!
29. Ayting: «Parvardigorim adolatga buyurgandir. Har bir sajda chog‘ida o‘zlaringizni tikib qo‘yingiz (ya’ni bor vujudingiz bilan sidqidildan sajda qilingiz) va U zotga diningizni xolis qilgan holda iltijo etingiz. Sizlarni boshlab yaratgan holiga qaytursiz. (Ya’ni avval sizlardan yo‘qdan bor qilgani kabi qiyomat kunida yana hisob-kitob uchun qabrlaringizdan chiqarur.)
30. U bir guruhni hidoyat qildi, boshqa bir guruhga esa yo‘ldan ozish haq bo‘ldi. Chunki ular Allohni qo‘yib, shaytonni do‘st tutinib olganlar-da, yana o‘zlarini hidoyat topguvchilar, deb hisoblaydilar.
31. Ey Odam bolalari, har bir sajda chog‘ida ziynatlaningiz (ya’ni toza libosda bo‘lingiz) hamda (xoxlaganingizcha) yeb-ichaveringlar, faqat isrof qilmanglar. Zotan, U isrof qilguvchi kimsalarni sevmas.
32. Ayting: (ey Muhammad): «Alloh bandalari uchun chiqargan bezak (liboslarni) va halol-pok rizqlarni kim harom qildi?!» Ayting: «Ular (ya’ni bezak va halol rizqlar) hayoti do‘nyoda iymon egalari uchun (bo‘lib, kofirlar ham ularga sherik bo‘lur), qiyomat kunida esa faqat (mo‘minlarning) o‘zlariga xosdir». Biladigan qavm uchun oyatlarni mana shunday mufassal qilurmiz.
33. Ayting: «Parvardigorim faqatgina oshkor va yashirin buzuqliklarni, (barcha) gunoh ishlarni, nohaq zulm qilishni va Allohga (sherik ekanligiga) hech qanday hujjat tushirmagan narsalarni Unga sherik qilib olishingizni hamda Alloh sha’niga bilmaydigan narsalarni gapirishingizni harom qilgan, xolos.
34. Har bir jamoat uchun ajal bordir. Bas, qachon ularga ajallari kelsa, uni biron soatga ketga ham, ilgariga ham sura olmaydilar.
35. Ey Odam bolalari, har qachon sizlarga o‘zlaringizdan bo‘lgan payg‘ambarlar Mening oyatlarimni so‘zlagan hollarida kelganlarida kimda-kim (shirkdan) saqlanib, o‘zini o‘nglab olsa, ularga xavf-xatar yo‘qdir va ular g‘amgin bo‘lmaydilar.
36. Bizning oyatlarimizni yolg‘on degan va ulardan kibru havo bilan (yuz o‘girgan) kimsalar esa do‘zax egalaridir. Ular u joyda (do‘zaxda) abadiy qolguvchidirlar.
37. Alloh sha’niga yolg‘on to‘qigan yoki Uning oyatlarini yolg‘on degan kimsadan ham zolimroq kim bor?! Ularga yozilmish — kitobdan bo‘lgan rizqro‘ zlari yetib-bitgach, jonlarini olguvchi elchilarimiz — o‘lim farishtalari kelib: «Allohni qo‘yib, iltijo qilib o‘tgan butlaringiz qani (kelib sizlarny o‘limdan qutqarmaydilarmi?)», deganlarida, ular: «Bizdan g‘oyib bo‘lib qoldilar», deyishadi va o‘zlarining ziyonlariga — kofir bo‘lganliklariga guvohlik berishadi.
38. (Alloh) aytur: «Sizlardan ilgari o‘tgan jin va insdan iborat (kofir) millatlar bilan birga do‘zaxga kiringiz!» Qachon bir jamoat (o‘sha do‘zaxga) kirganida, sherigini (ya’ni o‘zini yo‘ldan urganlarni) la’natlaydi. Qachonki unda (do‘zaxda) hammalari topishishgach, keyingilari (ergashganlar) avvalgilari (boshliqlari) haqida: «Parvardigoro, ana o‘shalar bizlarni yo‘ldan ozdirganlar, bas, ularga do‘zax azobini ikki barobar qilgin», deydilar. (Alloh) aytur: «Har biringiz uchun ikki barobar azob bo‘lur, lekin sizlar bilmaysizlar».
39. Avvalgilari esa keyingilariga: “Sizlarning bizdan biron afzallik tomonlaringiz yo‘qdir, bas, qilib o‘tgan gunohlaringizga yarasha azobingizni totaveringlar” deydilar.
40. Albatta, oyatlarimizni yolg‘on degan va ulardan kibr-havo bilan (yuz o‘girgan) kimsalar uchun hargiz samo eshiklari ochilmas va toki tuya igna teshigidan o‘tmas ekan, ular ham jannatga kira olmaslar (ya’ni hech qachon kirmaslar). Jinoyatkor — osiylarni mana shunday jazolagaymiz.
41. Ular uchun jahannamdan to‘shak, ustlaridan esa (olovdan bo‘lgan) choyshablar bo‘lur. Zolimlarni mana shunday jazolagaymiz.
42. Iymon keltirib, yaxshi amallar qilgan zotlar — hech bir jonni toqatidan tashqari narsaga taklif qilmaymiz – ular jannat egalari bo‘lib, unda abadiy qolajaklar.
43. Ostlaridan daryolar oqib turar ekan, ularning ko‘ngillaridan (bir-birlariga nisbatan bo‘lgan) g‘illu g‘ashliklarni tortib olurmiz va ular: «Bizlarni bu (ne’matlarga) yo‘llagan zot — Allohga hamdu-sano bo‘lgay. Agar bizni Alloh hidoyat qilmaganida, hargiz yo‘l topa olmas edik. Haqiqatan Parvardigorimizning payg‘ambarlari haq dinni keltirgan ekanlar», deydilar va ularga: «Qilib o‘tgan (yaxshi) amallaringiz sababli sizlarga meros qilib berilgan jannat mana shudir», deb nido qilinur.
44-45. (Shunda) jannat egalari do‘zax egalariga qarab: «Bizlar parvardigorimiz bergan va’daning (ya’ni jannat va undagi ne’matlarning) haq ekanini ko‘rdik, sizlar ham Parvardigoringiz va’da qilgan narsaning (ya’ni do‘zax va undagi azob-uqubatlarnish) xaq ekanini ko‘rdingizmi?!» deganlarida, ular: «Ha», deydilar. Bas, ularning o‘rtalarida bir jarchi: «Allohning yo‘lidan to‘sadigan va uni buzishni istaydigan, o‘zlari oxiratga ishonmaydigan kimsalar bo‘lgan zolimlarga Allohning la’nati bo‘lgay», deb jar solur.
46. Ularning (jannat egalari bilan do‘zax egalarining) o‘rtalarida to‘siq bo‘lib, u devorlar ustida hammani (ya’ni jannatilarni ham, duzaxilarni ham) siymolaridan tanib oladigan kishilar bo‘lur. Ular jannat egalariga: “Sizlarga tinchlik bo‘lgay”, deydilar. O’zlari esa tama’ qilgan — istagan hollarida, unga (jannatga) kira olmaydilar.
47. Qachon ko‘zlari do‘zax egalari tarafga burilib qolsa: “Parvardigoro, bizlarni bu zolim qavm bilan birga qilib qo‘ymagaysan”, deydilar.
48-49, A’rof egalari (ya’ni qilgan yaxshi amallari bilan yomon amallari barobar kelib, jannati ham, do‘zaxi ham bo‘lmay o‘rtada a’rof – devorlar ustida turgan kishilar) siymolaridan tanib olgan kishilariga (ya’ni do‘zaxilarga) nido qilib dedilar: «To‘plagan molu dunyoingiz va qilgan kibru havoyingiz sizlarga asqotmabdi-ku! Sizlar: «Alloh ularga biron rahmat-marhamat yetkazmaydi, deb qasam ichgan kishilar ana u (hayoti dunyodan kambag‘al-bechoralik bilan o‘tgan mo‘min-musulmon)larmi? (Axir ularga) «Sizlar uchun hech qanday xavf-xatar yo‘q va sizlar hech g‘amgin bo‘lmaysizlar» (deyildi-ku)?!
50-51. Do‘zax egalari jannat egalariga: “Bizlarga ham suvdan yo Alloh sizlarni bahramand qilgan narsalardan to‘kinglar», deb nido qilganlarida, ular: «Alloh bu ne’matlarini dinlarini hazil-mazax qilib olgan va hayoti dunyoga aldanib qolgan kofirlarga harom qilgandir», dedilar. Bas bu KUN ular bugungi uchrashuvni unutib qo‘yganlari va Bizning oyatlarimizni inkor qiluvchi bo‘lganlari kabi Biz ham ularni «unutib qo‘yarmiz».
52. Haqiqatan Biz ularga (Makka axolisiga) iymon keltiruvchi qavm uchun hidoyat va rahmat bo‘lgan va O’z bilimimiz bilan mufassal qilgan bir Kitob (Qur’on) keltirdik.
53. Ular esa (bu Kitobning) ta’viyl-oqibatini (ya’ni undagi oyatlar haq ekanligi isbotlanishini) kutadilar, xolos. Uning ta’viyli keladigan KUNda ilgari uni unutgan (ya’ni undan yuz o‘girgan) kimsalar: «Parvardigorimizning payg‘ambarlari haq dinni keltirgan ekanlar, endi bizni oqlaydigan oqlovchilar bormikan yoki qilib o‘tgan (yomon) ishlarimizdan boshqa (ezgu) amallarni qilish uchun (yana dunyoga) qaytarilarmikanmiz», deb qoladilar. Ular haqiqatan o‘zlariga ziyon qildilar va o‘zlari to‘qib olgan butlari ulardan g‘oyib bo‘ldi.
54. Albatta, Parvardigoringiz – Alloh shunday zotdirki, osmonlar va yerni olti kunda yaratib, so‘ngra O’z arshiga o‘rnashdi. U kechani (qorong‘ulikni) kunduzga o‘rar (va kecha kunduzni) shoshilgan holda quvib yurar. U quyosh, oy va yulduzlarni O’z amriga bo‘ysundirilgan holda (yaratdi). Ogoh bo‘lingizkim, yaratish va buyurish faqat Unikidir. Barcha olamlar Parvardigori — Alloh buyukdir.
55. Parvardigoringizga tazarru bilan ichingizda (maxfiy) iltijo qilingiz! Zotan, u haddan oshuvchi kimsalarni (ya’ni el ko‘ziga ko‘rsatish uchun riyokorlik qiluvchilarni) sevmas.
56. Va (Allohning dini bilan) o‘nglab qo‘yilganidan keyin, yerda (kufr yo‘lini tutib) buzgunchilik qilmang! U zotga (azobidan) qo‘rqib, (rahmatidan) umidvor bo‘lgan holingizda ibodat qilingiz! Zero Allohning rahmati chiroyli amal qiluvchilarga yaqindir.
57. U shunday zotki, O’z rahmatining (ya’ni yomg‘irning) oldidan xushxabar qilib shamollarni yuborur. Qachonki ular vazmin bulutlarni ko‘tarib kelgach, Biz uni (bulutni, chanqoq) o‘lik shaharga yog‘dirurmiz. Bas, unga suv-yomg‘ir yog‘dirib, uning yordamida har turli mevalar chiqarurmiz. O’liklarni ham (o‘z joylaridan) mana shunday chiqarurmiz. Shoyad eslatma-ibrat olsangizlar.
58. Pok shahar yerning giyohi Parvardigorining izni-irodasi bilan (oson) unib chiqur. Nopok (ya’ni sho‘r, toshloq) yerniki esa faqat qiyinchilik – mashaqqat bilangina chiqur. Shukr qiladigan qavm uchun oyat-alomatlarimizni mana shunday bayon qilib berurmiz.
I z o h . Mazkur oyat pand-nasihatni olib, unga amal qilguvchi iymonli kishi bilan nasihatni olmaydigan va eshitgan gapidan ta’sirlanmaydigan diyonatsiz kimsa haqidagi ibratli misoldir.
59. Qasamki, Nuhni o‘z qavmiga payg‘ambar qildik. Bas, u: «Ey qavmim, Allohga ibodat qilinglar! Sizlar uchun Undan o‘zga biron Iloh yo‘qdir. Albatta, men sizlarning buyuk KUN (qiyomat kunining) azobiga giriftor bo‘lishingizdan qo‘rqaman», dedi.
60. (Shunda) uning qavmidan (zodagon) odamlar: «Biz sening ochiq zalolatda ekanligingni ko‘rmoqdamiz», deyishdi.
61. U aytdi: «Ey qavmim, men mutlaqo zalolatda emasman, balki men barcha olamlarning Parvardigori tarafidan yuborilgan payg‘ambarman!
62. Men sizlarga Parvardigorimning vazifalarini (buyurganlarini) yetkazurman va sizlarga nasihat qilurman hamda Alloh tarafidan sizlar bilmaydigan narsalarni bilurman.
63. Sizlarni (oxirat azobidan) ogoxlantirish uchun va taqvodor bo‘lishingiz hamda (Allohning) rahmatiga erishishingiz uchun Sizlarga Parvardigoringizdan bo‘lgan eslatma (ogohlantirish) o‘zingizdan bo‘lgan bir kishi zimmasida (ya’ni mening zimmamda) kelganidan ajablandingizmi?»
64. Bas, uni yolg‘onchi qildilar. Shunda Biz uni va u bilan birga bo‘lgan (unga iymon keltirgan) zotlarni kemada qutqardik va Bizning oyatlarimizni yolg‘on degan kimsalarni g‘arq qilib yubordik. Chunki ular (ko‘ngillari) ko‘r bo‘lgan qavm edilar.
65. Od qavmiga o‘z birodarlari Hudni (payg‘ambar qildik). U aytdi: «Ey qavmim, Allohga ibodat qilingiz! Sizlar uchun Undan o‘zga biron iloh yo‘qdir. Uning azobidan qo‘rqmaysizlarmi?!»
66. (Shunda) uning qavmidan kofir bo‘lgan odamlar: «Biz sening nodon ekaningni ko‘rib turibmiz va albatta biz seni yolg‘onchilardan, deb gumon qilmoqdamiz», deyishdi.
67. U aytdi: «Ey qavmim, men nodon emasman, balki men barcha olamlar Parvardigori tarafidan yuborilgan payg‘ambarman.
68. Men sizlarga Parvardigorimning vazifalarini (buyurganlarini) yetkazurman va men sizlar uchun ishonchli nasihat qilguvchiman.
69. Sizlarga Parvardigoringizdan bo‘lgan eslatma (sizlarni oxirat azobidan) ogoxlantirish uchun o‘zingizdan bo‘lgan bir kishi zimmasida kelganidan ajablandingizmi? (Alloh) sizlarni Nuh qavmidan keyin xalifa (o‘rinbosar) qilib qo‘yganini va kuch-quvvatingizni ziyoda qilib yaratganini eslangiz! Bas, Allohning ne’matlarini eslangiz, shoyad najot topursiz.
70. Ular: «Sen bizga, yolg‘iz Allohga ibodat qilishimiz va ota-bobolarimiz sig‘inib o‘tgan butlarni tark qilishimiz uchun keldingmi? U xolda, agar rostgo‘y kishilardan bo‘lsang, bizga va’da qilayotgan narsangni (ya’ni Allohning azobini) keltirgin-chi?» dedilar.
71. U aytdi: «Endi ustingizga Parvardigoringiz tomonidan azob va g‘azab tushishi aniq bo‘ldi. Men bilan o‘zingiz va ota-bobolaringiz qo‘yib olgan (butlaringizning nomlari haqida bahslashmoqchimisizlar? Axir Alloh (ularga ibodat qilish haqida) biron hujjat tushirmagan-ku?! U holda (Allohning azobiga) ko‘z tutaveringlar, men ham sizlar bilan birga kutuvchilardanman»
72. Bas, unga (Hudga) va u bilan birga bo‘lgan (mo‘min zotlarga) O’z rahmatmarhamatimiz bilan najot berdik va Bizning oyatlarimizni yolg‘on degan kimsalarning dumlarini qirqdik (halok qildik). Ular mo‘min emas edilar.
73. Samud qavmiga o‘z birodarlari Solihni (payg‘ambar qildik). U aytdi: «Ey qavmim, Allohga ibodat qilingiz! Sizlar uchun Undan o‘zga biron iloh yo‘qdir. Sizlarga Parvardigoringiz tomonidan hujjat — mana bu Alloh (yuborgan) tuya sizlar uchun oyat — mo‘‘jiza bo‘lib keldi. Bas, uni Allohning yerida yeb-ichib yurgan holida qo‘yib yuboringlar va unga biron yomonlik yetkazmanglarki, u holda sizlarni alamli azob ushlaydi (azobga yo‘liqasizlar)».
I z o h . Rivoyat qilishlaricha, Solih payg‘ambarning qavmi undan haq payg‘ambar ekanligini tasdiqlovchi biron mo‘‘jiza ko‘rsatishni talab qilganlarida payg‘ambar ularning ko‘z o‘nglarida bir xarsang toshni tirik tuyaga aylantiradilar va uni so‘ymay-o‘ldirmay o‘z holiga tashlab qo‘yishlarini buyuradilar. Aks holda, boshlariga balo kelishi haqida ularni ogohlantiradilar.
74. «Sizlarni Od (qavmi)dan keyin xalifa qilib qo‘yganini va sizlarga yerning tekisliklarida (yozlik) qasrlar qurib olishingiz, tog‘lik joylarida (qishlik) boshpanalar yo‘nib (tiklab) olishingiz uchun maskan berganini eslangiz! Bas, Allohning ne’matlarini eslangiz va yerda buzg‘unchilik qilib sanqib yurmangiz!»
75. (Shunda) uning qavmidan bo‘lgan mutakabbir kimsalar bechoralariga — ularning oralaridagi mo‘min bo‘lgan zotlarga: «Solihni Parvardigori tarafidan yuborilgan payg‘ambar deb bilurmisiz?» deyishdi. Ular aytdilar: «Albatta, biz uning vositasida yuborilgan narsaga (dinga) iymon keltirguvchimiz».
76-77. Mutakabbir kimsalar esa: «Biz sizlar iymon keltirgan dinga kofirmiz», deyishdi-da, tuyani so‘yib yuborishdi va Parvardigorlarining amridan yuz o‘girishdi, keyin: «Ey Solih, agar payg‘ambarlardan bo‘lsang, bizga va’da qilgan narsangni (ya’ni Allohning azobini) keltir-chi?» deyishdi.
78. Bas, ularni dahshatli zilzila tutib, turgan joylarida to‘kildilar (halok bo‘ldilar).
79. Keyin (Solih) ulardan yuz o‘girib (o‘zicha) dedi: «Ey qavmim, mana, men sizlarga Parvardigorimning dinini yetkazdim va sizlarga nasihatlar qildim. Lekin sizlar xolis nasihat qilguvchilarni sevmaysiz».
80-81. Lut (payg‘ambar) o‘z qavmiga: «Shunday buzuqlik qilasizlarmi? Axir sizlardan ilgari butun olamlardan biron kimsa bunday qilmagan edi-ku?! (Nahotki) sizlar xotinlaringizni qo‘yib, nafsingizni qondirish uchun erkaklarga borsangiz?! Yo‘q, sizlar haddan oshuvchi qavmdirsiz», deganini eslang!
82. Qavmning javobi esa faqat mana bundan iborat bo‘ldi: «Ularni (ya’ni Lut va tobe’larini) qishlog‘ingizdan chiqarib yuboringiz! Chunki ular haddan ortiq pokiza odamlar ekan».
83. Bas, unga va ahliga (ya’ni Lut va unga tobe’ bo‘lgan zotlarga) najot berdik. Magar uning xotini (najot topmadi, chunki u) qolib halok bo‘lguvchilardan edi.
84. Ularning ustiga dahshatli yomg‘ir — tosh yog‘dirdik. Ana endi jinoyatchi — osiy qavmning oqibati (qismati) qanday bo‘lganini ko‘ring.
85. Madyan qavmiga o‘z birodarlari Shuaybni (payg‘ambar qildik). U aytdi: «Ey qavmim, Allohga ibodat qilingiz! Sizlar uchun Undan o‘zga biron iloh yo‘qdir. Sizlarga Parvardigoringiz tarafidan hujjat (ya’ni din) keldi. Bas, o‘lchov va tarozini komil qilib (tortingiz) va odamlarning haqlaridan urib qolmangiz hamda yer (payg‘ambarlar yuborish bilan) o‘nglab qo‘yilganidan keyin, unda (kofirlik bilan) buzg‘unchilik qilib yurmanglar. Agar mo‘min bo‘lsangizlar, mana shu o‘zlaringiz uchun yaxshiroqdir.
86. Har ko‘chada (kishilarni) qo‘rqitib va Allohga iymon keltirgan zotlarni Uning yo‘lida to‘sib hamda u yo‘lni buzishga harakat qilib o‘tirmangiz! Ozchilik (ya’ni kuch-quvvatsiz, nochor) bo‘lgan paytingizda sizlarni ko‘paytirganini (ya’ni kuch-qudratli, aziz qilganini) eslang va buzg‘unchi kimsalarning oqibati (qismati) qanday bo‘lganini ko‘ring.
87. Agar sizlardan bir toifa men bilan yuborilgan dinga iymon keltiruvchi bo‘lib, boshqa bir toifa esa iymon keltirmasa, u holda to Alloh o‘rtamizda O’z hukmini chiqargunicha (ya’ni kim haq, kim nohaq ekanligi ma’lum bo‘lgunicha) sabr qilingiz. U hukm qilguvchilarning yaxshirog‘idir».
TO'QQIZINCHI JUZ’
88—89. (Shunda) uning qavmidan bo‘lgan mutakabbir kimsalar: «Ey Shuayb, yo seni va sen bilan birga iymon keltirgan kishilarni qishlog‘imizdan haydab chiqaramiz, yoki sizlar bizning dinimizga qaytasizlar», deyishdi. U aytdi: «Agar (diningizni) yomon ko‘rsak ham-a? Agar Alloh bizga o‘sha diningizdan najot berganidan keyin yana unga qaytsak, Alloh sha’niga yolg‘on to‘qigan bo‘lamizku? (Ya’ni aslida bo‘lmagan narsalarni Allohga sherik qilgan bo‘lamiz-ku?) Biz uchun u dinga qaytish joiz emas, magar Parvardigorimiz — Alloh (bizni yo‘ldan ozdirishni) xoxlasagina (qaytishimiz mumkin). Parvardigorimizning ilmi hamma narsani qamrab olgandir. Allohning O’ziga tavakkul qildik (suyandik). Parvardigoro, biz bilan qavmimiz o‘rtasida haq hukm qilgaysan. O’zing hukm qilguvchilarning yaxshirog‘idirsan».
90. (Shunda uning) qavmidan kofir bo‘lgan kimsalar: «Qasamki, agar Shuaybga ergashsanglar, albatta ziyon ko‘rguvchi bo‘lursizlar», deyishdi.
91. Bas, ularni dahshatli zilzila tutib, turgan joylarida to‘kildilar (xalok bo‘ldilar).
92 Shuaybni yolg‘onchi qilgan kimsalar go‘yo u yerda yashamagandek bo‘lib qoldilar. Shuaybni yolg‘onchi qilgan kimsalarning o‘zlari ziyon ko‘rguvchi bo‘ldilar.
93. Keyin (Shuayb) ulardan yuz o‘girib, (o‘zicha) dedi: «Ey qavmim, mana, men Parvardigorimning dinini sizlarga yetkazdim va nasihatlar qildim. Endi shuncha va’z-nasihatlardan keyin ham kofir (bo‘lgan) qavmga qanday qayg‘ururman?
94. Biz biron qishloqqa (joyga) payg‘ambar yuborsak (va u yerdagi odamlar biz yuborgan payg‘ambarga iymon keltirishmasa) albatta uning ahlini tavbatazarru qilishlari uchun qashshoqlik va musibatlar bilan ushlaganmiz.
95. So‘ngra o‘sha yomonlik o‘rniga yaxshilikni (boy-badavlatlik va xotirjamlikni) almashtirib qo‘ydik. Hatto ko‘payishib ketganlarida va: «Bunday qiyinchilik va kengchiliklar ota-bobolarimizga ham yetgay (ya’ni bizning dinsizligimizning bu ishlarga hech qanday aloqasi yo‘q, balki dunyoning tartibi o‘zi shunaqa – bir tanglik kelsa, bir mo‘l-ko‘lchilik bo‘ladi)», deyishgach, ularni o‘zlari sezmagan hollarida to‘satdan (biron balo-halokat bilan) ushladik.
96. Agar u qishloqlarning (joyning) axli iymon keltirib, taqvodor bo‘lganlarida edi, albatta Biz ularga osmonu yerdan barakot (darvozalarini) ochib qo‘ygan bo‘lur edik. Lekin ular (payg‘ambarlarimizni) yolg‘onchi qildilar, bas, ularni o‘zlari qilgan gunoxlari sababli ushladik.
97. U qishloqlarning axli balo-qazoyimiz tunda, uxlayotgan hollarida kelib qolishidan xotirjam bo‘lib qoldilarmi? (Kutmaganmidilar?)
98. Yoki u qishloqlarning ahli balo-qazoyimiz choshgoh paytida, o‘yin-kulgi qilayotgan hollarida kelib qolishidan xotirjammilar?
99. Ular Allohning «makri»dan xotirjam bo‘lib qoldilarmi? Bas, Allohning «makri»dan faqat ziyon ko‘rguvchi qavmgina xotirjam bo‘lur.
100. Bu yerga (ilgarigi) egalaridan keyin merosxo‘r bo‘layotgan kimsalarni, agar xohlasak, gunoxlari sababli musibat yetkazib qo‘yishimiz ma’lum emasmi? Biz ularning dillarini (ana shunday) muhrlab qo‘yurmiz. So‘ng ular (hech qanday pand-nasihatga) quloq solmay qo‘yadilar.
101. (Ey Muhammad), sizga o‘sha qishloqlar — ularning xabarlaridan so‘ylayotirmiz. Albatta ularga payg‘ambarlari hujjat-mo‘‘jizalar keltirganlar, ammo ular ilgari (ya’ni mo‘‘jizalar kelmay turib, payg‘ambarlarini) yolg‘onchi qilganlari sababli (mo‘‘jizalar kelgandan keyin ham) iymon keltiruvchi bo‘lmadilar. Alloh kofirlarning ko‘ngillarini ana shunday muhrlab qo‘yur.
102. Ularning aksarida biron ahd (ya’ni ahdga vafodorlikni) topmadik va mudom ularning aksarini itoatsiz holda topdik.
103. So‘ngra – ulardan keyin Musoni O’z oyatlarimiz bilan Fir’avn va uning odamlariga yuborgan edik, ular (u oyatlarga) zolim-kofir bo‘ldilar. Ana endi buzg‘unchilarning oqibatlari qanday bo‘lganini ko‘ring.
104. (Muso) dedi: «Ey Fir’avn, albatta men barcha olamlarning Parvardigoridan elchiman.
105. Mening zimmamda Alloh sha’niga faqat haqni aytish bordir. Mana, sizlarga parvardigoringizdan hujjat keltirdim. Bas, endi bani Isroilni men bilan birga (o‘z yurtlariga) jo‘natgin».
I z o h . Mufassirlarning yozishlaricha, asli avlodlari Muqaddas Zamin (Shom)dan bo‘lgan bani Isroil qavmining Misrga o‘rnashib qolishlariga sabab — Yusuf alayhis-salomning zamonlarida Ya’qub alayhis-salomning urug‘-avlodlari Misrga kelishib, shu yerda uy-joy, bola-chaqa qilib qolib ketadilar. Qachonki davlat ustiga Fir’avn kelgach, ularni qul qilib, eng og‘ir ishlarda ishlata boshladi. Shunda Muso payg‘ambar bani Isroilni bu asirlikdan qutqarib, ota-bobolarining vatani Muqaddas Zamin (Shom)ga olib ketmoqchi bo‘ladi. Endi quyidagi oyatlarda Muso keltirgan mo‘‘jizalar bayon qilinadi.
106. (Fir’avn): «Agar rostgo‘y kishilardan bo‘lib, oyat-mo‘‘jiza bilan kelgan bo‘lsang, qani, uni keltir», dedi.
107. Shunda (Muso tutib turgan) asosini tashlagan edi, banogoh u aso rostakam ajdarga aylandi.
108. Keyin qo‘lini (cho‘ntagidan) chiqargan edi, banogoh u qarab turganlarga (kundan ham) oq bo‘lib ko‘rindi (holbuki, Muso qoramag‘iz odam edi).
109. Fir’avn qavmidan (ya’ni qibtiylardan) bo‘lgan kimsalar: «Shubhasiz, bu (Muso o‘tkir sehrgardir)», dedilar.
110. Fir’avn aytdi: «U sizlarni o‘z yerlaringizdan chiqarmoqchi, nima deysizlar?»
111-112. Ular dedilar: «Uni va akasi (Horun)ni qo‘yib turgin-da, hamma shaharlarga (sehrgarlarni) yig‘ib keladigan kishilarni yuborgin, ular senga jami o‘tkir sehrgarlarni keltirsinlar».
113. (Shundan keyin) sehrgarlar Fir’avn oldiga kelishib: «Agar biz g‘olib bo‘lsak, albatta (katta) mukofot (berursan)», deyishdi.
114. U: «Ha, (agar g‘olib bo‘lsangizlar), albatta sizlar mening yaqinlarimdan bo‘lursizlar», dedi.
115. Ular aytdilar: «Ey Muso, yo sen (qo‘lingdagi asoni) tashla, yoki biz (o‘zimizning qo‘limizdagi narsalarimizni) tashlaymiz».
116. U (Muso): «Sizlar tashlanglar», dedi. Bas, ular tashlaganlarida, odamlarni ko‘zlarini bo‘yab dahshatga solib qo‘ydilar va zo‘r sehr ko‘rsatdilar.
I z o h . Hikoya qilishlaricha, shahar chetidagi bir vodiyga to‘plangan xaloyiq oldida minglab sehrgarlar qo‘llaridagi tayoqcha va iplarini tashlaganlarida butun vodiy ustmaust mingashib-qalashib yotgan ilonlarga to‘lib ketgan ekan. Odamlar bu holdan dahshatga tushib qoladilar, hatto Muso payg‘ambarni ham xavotir egallab oladi shunda...
117. Biz Musoga: «Asoyingni tashlagin», deb vahiy yubordik. Banogoh u (ajdarga aylangan hassa) ularning «uydirma»larini yuta boshladi.
118. Bas, haqiqat qaror topdi, ularning qilgan harakatlari esa botil bo‘ldi.
119. Bas, u yerda (Fir’avn va uning tarafdorlari) mag‘lub bo‘lishib, beobro‘ bo‘lgan hollarida (shaharga) qaytdilar.
120-121-122. (Shu payt) u sexrgarlar sajda qilgan hollarida yerga tashlanib: «Barcha olamlarning Parvardigoriga — Muso va Horunning Parvardigoriga iymon keltirdik», dedilar.
123-124. Fir’avn aytdi: «Men izn bermay turib unga iymon keltirdingizmi?! Shubhasiz, bu (qilmishingiz) ushbu shahardan uning aholisini chiqarish uchun qilgan makringizdir. Endi yaqinda bilursiz — albatta oyoq-qo‘llaringizni qarama-qarshisiga (o‘ng qo‘l, chap oyog‘ingizni) kesurman, so‘ngra sizlarning barchangizni dorga osurman».
125. Ular dedilar: «Albatta bizlar Parvardigorimizga qaytguvchimiz (bas, sen bizni o‘lim bilan qo‘rqita olmaysan).
126. Sen bizdan faqatgina Parvardigorimizning oyatlari kelganda ularga iymon keltirganimiz uchungina o‘ch olmoqdasan. Parvardigoro, ustimizdan sabru toqatni yog‘dirgaysan va bizlarni faqat musulmon bo‘lgan holimizda o‘ldirgaysan!»
I z o h . Islom ta’limotiga ko‘ra, Odam Atodan tortib to Muhammad alayhis-salomgacha barcha payg‘ambarlar musulmonlikka, ya’ni yagona Allohning O’ziga bandalik qilib bo‘yinsunishga da’vat qilganlar. Ular go‘yo bir zanjir bo‘lib, u zanjirning birinchi halqasi Odam alayhis-salom bo‘lsalar, oxirgi halqasi Muhammad alayhis-salomdir. Shuning uchun Muso payg‘ambarga iymon keltirgan kishilar ham Alloh taolodan faqat uning O’ziga bo‘yinsunuvchi, ya’ni musulmon bo‘lgan hollarida jonlarini olishni iltijo qildilar.
127. (Shunda) Fir’avn qavmidan bo‘lgan odamlar: «Ey Fir’avn), Muso va qavmining yerda buzg‘unchilik qilib yurishiga hamda seni va xudolaringni tark etishiga qo‘yib berasanmi?» deyishganida, u dedi: «Ularning o‘g‘illarini o‘ldirib, ayollarini tirik qoldirajakmiz. Albatta, biz ularning ustida g‘olibdurmiz».
128. (Fir’avnning so‘zlaridan dahshatga tushib ketganlarida,) Muso qavmiga dedi: «Allohdan madad tilab, sabr-toqat qilingiz! Bu yer shak-shubhasiz Allohnikidir. Uni O’zi xohlagan bandalariga meros qilib berur. Oqibat-natija esa taqvodorlarniki (Allohdan qo‘rqqanlarniki) bo‘lur».
129. Ular aytdilar: «Sen bizga (payg‘ambar bo‘lib) kelishingdan ilgari ham (ya’ni o‘shanda ham Fir’avn o‘g‘illarimizni o‘ldirib, ayollarimizni tirik qoldirib, zulm qilgan edi), sen kelganingdan keyin ham ozor ko‘rdik». U (Muso) dedi: «Shoyad Parvardigoringiz dushmanlaringizni halok etib, sizlarni bu yerga xalifa qilsa va qanday amallar qilishingizni ko‘rsa».
130-131. Qasamki, Biz Fir’avn odamlarini pand-nasihat olishlari uchun (qahatchilik) yillari bilan va meva-chevalarning hosilini kamaytirish bilan ushladik. Shundan keyin ham qachon ularga yaxshiligimiz (osoyishta hayot, unumdorlik) kelsa: «Bunga o‘zimiz haqdormiz», deyishdi. Agar ularga biron yomonlik yetib qolsa, Muso va u bilan birga (unga iymon keltirgan) kishilardan badgumon bo‘ldilar. Ogoh bo‘lsinlarki, albatta ularning rizqu nasibalari faqat Allohning huzuridadir. Lekin ularning ko‘plari (buni) bilmaydilar.
132-133. Ular (Musoga): «Bizlarni sehrlash uchun qanday oyat-mo‘‘jiza keltirsang ham biz senga hargiz iymon keltirguvchi emasmiz», deganlaridan keyin ustlariga to‘fon (sel), chigirtka, bit, baqa va qon (balolarini) ochiq oyatmo‘‘ jizalar qilib yubordik. (Lekin) ular kibr-havo qildilar va jinoyatchi — osiy qavm bo‘ldilar.
134. Qachonki ularning ustiga bu azob tushgach: «Ey Muso, senga bergan va’dasi haqqi-hurmati, Parvardigoringta duo qil. Qasamki, agar bizlardan shu azobni ko‘tarsang, albatta senga (payg‘ambarligingga) iymon keltirurmiz va bani Isroilni sen bilan birga (o‘z vatanlariga) jo‘naturmiz», dedilar.
135. Endi ulardan bu azobimizni (ular) o‘zlari yetib borguvchi bo‘lgan muddatgacha (ya’ni qiyomat kunigacha) ko‘targanimizda esa, banogoh (ichgan qasamlarini) buzib turibdilar.
136. Bas, Biz ulardan intiqom oldik — oyatlarimizni yolg‘on deganlari va ulardan g‘ofil bo‘lganliklari sababli dengizga g‘arq qildik.
137. (Misr va Shomdagi) yerning O’zimiz barakotli qilgan mashriq va mag‘riblariga bechora qavmni (ya’ni bani Isroilni) voris qilib qo‘ydik. Sabrtoqat qilganlari sababli bani Isroilga Parvardigoringizning («Bu yerdan bechora bo‘lgan zotlarga in’om qilishni va ularni odamlarga yetakchi qilib qo‘yishni istaymiz», degan) go‘zal so‘zlari to‘la-to‘kis bo‘ldi. Fir’avn va qavmi qurib olgan imoratlarni va baland qilib ko‘targan qasrlarni esa vayron qildik.
138-139. (Keyin) bani Isroilni dengizdan o‘tkazganimizdan so‘ng, ular butlariga sig‘inib turgan bir qavm oldidan o‘tdilar va: «Ey Muso, bizlarga ham ularning ilohlari kabi xudo qilib (yasab) ber», dedilar. U aytdi: «Albatta, sizlar bilmaydigan qavmdirsizlar. Axir ularning (ibodat qilib) turgan narsalari yo‘q bo‘lguvchi, qilib turgan amallari esa botil-ku?»
140. (Yana) aytdi: «Men, sizlarni butun olamlardan afzal qilib qo‘ygan Allohdan o‘zgani (ya’ni jonsiz butni) sizlarga xudo qilib beramanmi?!»
141. (Ey bani Isroil), sizlarni yomon azob qiynayotgan, o‘g‘illaringizni o‘ldirib, ayollaringizni tirik qoldirayotgan Fir’avn odamlaridan qutqarganimizni eslangiz! Bu ishlarda (ya’ni bu azob va najotda) Parvardigoringiz tarafidan ulug‘ imtihon bordir.
142. Muso bilan o‘ttiz kechaga va’dalashgan edik. So‘ngra uni yana o‘n (kecha) bilan to‘ldirdik. Bas, Parvardigorining (uning uchun belgilagan) vaqti komil qirq kecha bo‘ldi. (Alloh Tur tog‘ida Musoga shuncha muddat tanho ibodat qilishni buyurdi. (Alloh taologa munojot qilish uchun ketar ekan), Muso akasi Horunga dedi: «Qavmim ustida mening o‘rinbosarim bo‘lgin va (agar ular yomon amal qilsalar) tuzatgin. Buzg‘unchi kimsalarning yo‘liga ergashmagin».
143. Qachonki Muso (va’dalashgan) vaqtimizda (Tur tog‘iga) kelib, Parvardigori unga (bevosita) so‘zlagach, u: «Parvardigorim, menga (jamolingni) ko‘rsatgin. Senga bir qaray», dedi. (Alloh) aytdi: «Sen Meni (bu dunyoda) hargiz ko‘rolmaysan. Ammo mana bu tog‘ga boq. (Men unga ko‘rinurman.) Bas, agar u (Men ko‘ringanimda) o‘rnashgan joyida tura olsa, sen ham Meni ko‘rajaksan». Qachonki, Parvardigori u tog‘ga ko‘ringan edi, uni mayda-mayda qilib tashladi va (bu holni ko‘rgan) Muso hushsiz holda yiqildi. O’ziga kelganidan keyin esa dedi: «Pok Parvardigor (noo‘rin savol so‘rashdan), O’zingga tavba qildim. Endi men (Sening naqadar buyuk zot ekaningga) iymon keltiruvchilarning avvali — peshqadamiman».
144. Alloh aytdi: «Ey Muso, haqiqatan Men seni odamlar ustida payg‘ambarim bo‘lishga va (bevosita) kalomimni eshitishga tanlab oldim. Bas, senga ato etgan narsamni (ya’ni payg‘ambarlikni) olgin va shukr qilguvchilardan bo‘lgin!»
145. Uning uchun lavhlarga (ya’ni Tavrot varaqlariga) hamma narsani — pandQur’oni karim. Alouddin Mansur tarjimasi nasihat va barcha narsalarning tafsilotini yozib qo‘ydik va: «Ularni mahkam ushlagan hamda qavmingni u pand-nasihatlarning eng go‘zallarini olishlariga buyurgin» (dedik). Endi sizlarga itoatsiz kimsalarning diyorini ko‘rsaturman.
146. Endi yerda nohaq kibru havo qilib yuradigan, agar barcha oyatmo‘‘ jizalarni ko‘rsalar ham, ularga iymon keltirmaydigan, to‘g‘ri - haq yo‘lni ko‘rsalar uni (o‘zlar uchun) yo‘l qilib olmaydigan, agar zalolat — noto‘g‘ri yo‘lni ko‘rsalar, uni yo‘l qilib oladigan kimsalarni O’z oyat-mo‘‘jizalarimdan burib yuborurman (ya’ni anglab yetmaydigan qilib qo‘yurman). Bunga sabab ular Bizning oyatlarimizni yolg‘on deganlari va u oyatlardan g‘ofil bo‘lib olganlaridir.
147. Bizning oyatlarimizni va oxiratdagi muloqot (qiyomat)ni yolg‘on degan kimsalarning qilgan amallari behuda ketar. Ular faqat o‘zlarining amallari (ya’ni kufru isyonlari) bilan jazolanurlar.
148. Musoning qavmi undan keyin (ya’ni u Tur tog‘iga Allohga munojot qilish uchun ketganidan keyin) o‘zlarining bezak buyumlaridan bir buzoqni — ma’raydigan bir buzoq jasadi(ning shaklini yasab) oldilar (va unga ibodat qila boshladilar) — u o‘zlariga so‘zlamasligini va hidoyat ham qila olmasligini bilmadilarmi?! — ular o‘shani (ibodat qilish uchun) ushlab, (o‘zlariga) zulm qilguvchi bo‘ldilar.
149. Qachonki qo‘lga tushishgach (ya’ni buzoq xudo emasligini bilishib, hafsalalari sovugach) va o‘zlarining yo‘ldan ozganliklarini bilgach, aytdilar: «Qasamki, agar Parvardigorimiz bizga rahm etmasa va (bu gunohimizni) mag‘firat qilmasa, albatta ziyon ko‘rguvchilardan bo‘lib qolurmiz».